سندروم تونل کارپال (CTS): راهنمای مرحله‌ای تصمیم‌گیری
تهیه‌شده توسط کلینیک فوق‌تخصص درد دکتر ثقفی‌نیا — به‌روزرسانی منظم بر اساس راهنماهای علمی.
اگر شب‌ها با گزگز/بی‌حسی انگشت شست، اشاره و میانی از خواب می‌پرید یا اشیا از دستتان می‌افتد، این راهنما مرحله‌به‌مرحله کمک می‌کند بدانید چه کاری، در چه زمانی مناسب شماست.
برای چه کسانی؟
- ✓کار با کیبورد یا موبایل به‌مدت طولانی
- ✓ابزارهای لرزشی (خط تولید/ساختمانی)
- ✓بارداری، دیابت یا تیروئید کم‌کار
سه گام تصمیم‌گیری
- چک‌لیست علائم و تست‌های ساده در خانه
- برنامهٔ ۴ هفته‌ای ایمن
- در صورت تداوم → تزریق هدایت‌شده / جراحی
نسخهٔ چاپی تمرینات
دانلود برنامهٔ ۴ هفته‌ای (PDF) — برای استفادهٔ خانگی و چاپ.
فهرست محتوا
- تعریف و علائم
- دلایل و عوامل خطر
- چگونه تشخیص می‌دهیم؟
- تصمیم‌یار درمان (۳ فاز)
- برنامهٔ ۴ هفته‌ای خانگی
- چه چیز کمک می‌کند / معمولاً نه
- چه زمانی مراجعه کنم؟
- پرسش‌های پرتکرار
سندروم تونل کارپال چیست؟
فشردگی عصب مدیان در تونل کارپال مچ دست موجب بی‌حسی، گزگز، درد تیرکشنده و گاهی ضعف گرفتن اشیا می‌شود. درگیری حسی عمدتاً در شست، انگشت اشاره و میانی است.
چرا دچار آن می‌شویم؟
- حرکات تکراری و وضعیت‌های طولانی خم/باز مچ؛ ارگونومی نامناسب
- تورم دوران بارداری؛ بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت، کم‌کاری تیروئید و چاقی
- آناتومی باریک تونل یا التهاب تاندون‌ها
چگونه تشخیص می‌دهیم؟
ترکیب شرح‌حال به‌همراه معاینه (تست‌های فالن و تینل) و در صورت نیاز الکترودیاگنوز (EMG–NCS) برای درجه‌بندی شدت.
تست‌های خانگی ایمن:
- فالن: خم کردن مچ در وضعیت کامل به‌مدت ۶۰ ثانیه → تشدید گزگز/بی‌حسی.
- تینل: ضربهٔ آرام بر مسیر عصب مدیان روی مچ → احساس تیرکشنده/سوزن‌سوزن.
منفی شدن تست‌ها CTS را رد نمی‌کند؛ ارزیابی پزشک ضروری است.
تصمیم‌یار درمان (۳ فاز ساده)
فاز A: مراقبت محافظه‌کارانه (۴–۶ هفته)
- آتل شبانه در وضعیت خنثی
- اصلاح کار/وقفه‌های منظم؛ تنظیم ارگونومی میز و موس
- تمرینات گلایدینگ تاندون و عصب (۲–۳ بار در روز)
- داروهای خط اول کوتاه‌مدت در صورت نیاز (طبق نظر پزشک)
فاز B: تزریق کورتیکواستروئید هدایت‌شده
در صورت تداوم علائم یا عود پس از فاز A. اثری کوتاه تا میان‌مدت دارد و «پنجرهٔ عملکردی» ایجاد می‌کند.
فاز C: جراحی آزادسازی تونل کارپال
برای ضعف پیشرونده، آتروفی یا شکست درمان محافظه‌کارانه؛ نتایج بلندمدت معمولاً مطلوب گزارش می‌شود.
برنامهٔ ۴ هفته‌ای خانگی (قابل چاپ)
| هفته | تمرینات/مداخلات | دفعات | نکات ایمنی |
|---|---|---|---|
| ۱ | آتل شبانه؛ گلایدینگ تاندون (۵ حرکت)؛ وقفه‌های کاری ۲۰–۲۰–۲۰؛ کمپرس سرد | آتل هر شب؛ تمرین ۲×/روز | درد تیز/بی‌حسی بدتر = توقف و مشورت |
| ۲ | ادامهٔ آتل؛ افزودن گلایدینگ عصب؛ کشش فلکسورها | ۳×/روز؛ هر کشش ۲۰–۳۰ ثانیه | کشش بدون درد تیز؛ در ریباند درد شدت را کم کنید |
| ۳ | حفظ تمرینات؛ اصلاح ارگونومی؛ فعالیت هوازی سبک | تمرین ۲–۳×/روز؛ هوازی ۲۰–۳۰ دقیقه | از دام انتهایی مچ اجتناب شود |
| ۴ | ارزیابی پاسخ؛ در صورت ماندگاری → مشاورهٔ تزریق هدایت‌شده | مطابق قبل | ضعف گرفتن/افتادن اشیا = ارزیابی فوری |
نسخهٔ PDF همین برنامه برای دانلود در دسترس است.
چه کارهایی کمک می‌کند / معمولاً نه
کمک‌کننده
- ✓آتل شبانه
- ✓تعدیل فعالیت و ارگونومی
- ✓تمرینات گلایدینگ اختصاصی
- ✓تزریق انتخاب‌شده در موارد مقاوم
کم‌اثر/نامعتبر
- خوددرمانی طولانی با مسکن بدون اصلاح علت
- مداخلات غیرمستند و پرهزینه
چه زمانی مراجعه کنم؟
- بی‌حسی/درد شبانهٔ ماندگار بیش از ۴ هفته
- ضعف گرفتن اشیا یا افتادن مکرر
- علائم مقاوم در بارداری یا همراه با دیابت/بیماری زمینه‌ای
پرسش‌های پرتکرار
❓ آیا آتل شبانه همیشه لازم است؟
برای موارد خفیف تا متوسط، خط اول درمان به‌مدت ۴–۶ هفته توصیه می‌شود.
❓ تزریق بهتر است یا جراحی؟
وابسته به شدت و ماندگاری علائم؛ در موارد شدید یا شکست فاز محافظه‌کارانه، جراحی اثربخشی بلندمدت بیشتری دارد.
❓ تمرینات خانگی مفید کدام‌اند؟
گلایدینگ تاندون و عصب به‌همراه کشش‌های ملایم؛ بهتر است با راهنمایی کاردرمانی یا فیزیوتراپی تنظیم شود.