چسبندگی‌ چیست؟

چسبندگی‌ها (Adhesions) ساختارهای فیبروتیک نابهنجار و اغلب پاتولوژیک هستند که در پاسخ به فرآیندهای التهابی، آسیب‌های تروماتیک یا مداخلات جراحی، به‌ویژه در نواحی سروز مانند حفره شکمی و لگن، تشکیل می‌شوند. این ساختارها عمدتاً از کلاژن، فیبرین و عناصر ماتریکس خارج‌سلولی تشکیل شده‌اند و باعث ایجاد اتصالات غیرطبیعی بین اندام‌ها یا بافت‌هایی می‌شوند که در شرایط فیزیولوژیک به‌صورت مجزا عمل می‌کنند. حضور چسبندگی‌ها می‌تواند منجر به اختلال عملکردی در سیستم‌های مختلف بدن، بروز دردهای مزمن، اختلالات حرکتی و تغییر در فیزیولوژی طبیعی ارگان‌ها گردد.

علت تشکیل چسبندگی‌ها

۱. جراحی‌های باز شکمی و لگنی

حدود ۹۰٪ از بیمارانی که تحت عمل جراحی شکمی یا لگنی قرار می‌گیرند، درجاتی از چسبندگی را تجربه می‌کنند. جراحی‌های باز بیش از لاپاراسکوپی موجب آسیب بافتی و التهاب گسترده‌تر می‌شوند.

۲. بیماری‌های التهابی و عفونی مزمن

• اندومتریوز

• التهاب لگنی (PID)

• آپاندیسیت

• بیماری التهابی روده (IBD)

این بیماری‌ها به‌دلیل ایجاد التهاب مزمن، زمینه‌ساز تشکیل بافت اسکار و چسبندگی هستند.

۳. آسیب‌های فیزیکی یا تروما

آسیب‌های مستقیم بافتی یا خونریزی داخلی می‌توانند باعث فعال‌سازی مسیرهای ترمیم فیبروتیک و تشکیل باندهای چسبنده شوند.

نواحی مستعد چسبندگی و پیامدهای بالینی

1. حفره شکمی و لگنی: شایع‌ترین محل چسبندگی که می‌تواند منجر به انسداد روده، درد مزمن، تهوع مداوم و ناباروری ناشی از انسداد لوله‌های فالوپ شود.
2. مفصل شانه: چسبندگی در این ناحیه که به “شانه منجمد” (Frozen Shoulder) معروف است، موجب درد و محدودیت حرکتی تدریجی در افراد می‌شود.
3. ستون فقرات و ساختارهای نورال: چسبندگی‌های اپیدورال، اغلب پس از جراحی‌های مکرر ستون فقرات یا در بیماری‌های التهابی ناحیه، عامل ایجاد دردهای رادیکولر مزمن هستند.
4. پرده‌های پلور (قفسه سینه): در بیماری‌های پلورال مزمن یا پس از توراکوتومی، چسبندگی‌های پلورال می‌توانند عملکرد تنفسی را مختل کرده و موجب درد تنفسی شوند.

روش‌های تشخیص چسبندگی

✅ تصویربرداری پیشرفته:
MRI، سی‌تی‌اسکن و سونوگرافی تخصصی به تشخیص غیرمستقیم چسبندگی کمک می‌کنند.

✅ آندوسکوپی‌های تشخیصی:
لاپاراسکوپی یا آرتروسکوپی امکان مشاهده مستقیم چسبندگی‌ها را فراهم می‌کنند.

✅ ارزیابی بالینی عملکردی:
توسط متخصصین درد، طب فیزیکی یا فیزیوتراپی با هدف بررسی اختلال عملکرد حرکتی یا ارگانیک.

درمان چسبندگی‌های پاتولوژیک

۱. درمان دارویی

• داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) برای کاهش التهاب

• داروهای نوروپاتیک مانند گاباپنتین یا پره‌گابالین برای کنترل دردهای عصبی

۲. فیزیوتراپی و توانبخشی تخصصی

• تمرینات بازیابی دامنه حرکتی

• میوفاشیال ریلیز

• تکنیک‌های نوروموبیلیزیشن برای آزادسازی اعصاب درگیر

۳. درمان‌های مداخله‌ای یا جراحی

• لاپاراسکوپی یا آرتروسکوپی برای برش چسبندگی‌ها با حداقل تهاجم

• استفاده از مواد ضد چسبندگی بیولوژیکی حین جراحی برای کاهش احتمال بازگشت

درمان‌های مداخله‌ای برای درد چسبندگی در کلینیک درد

• تزریق اپیدورال یا بلوک‌های عصبی: در موارد چسبندگی‌های ستون فقرات، تزریق داروهای ضدالتهاب به فضای اپیدورال یا بلوک اعصاب خاص می‌تواند موجب کاهش دردهای رادیکولر شود.
• نورولیز شیمیایی یا فیزیکی: در موارد خاص، برای قطع مسیرهای دردناک چسبندگی‌ها از تزریق موادی مانند الکل، فنول یا اسید استفاده می‌شود تا اعصاب درگیر غیرفعال شوند. این روش‌ها باید توسط متخصص درد انجام شوند.
• تزریق هیالورونیداز و سرم سالین: برای کاهش چسبندگی‌های بافت نرم و بهبود حرکت بافت‌ها در نواحی محدود، این ترکیب تزریقی گاهی استفاده می‌شود.
• روش‌های الکتریکی مانند TENS یا PRF (فرکانس پالس‌دار): جهت کنترل درد مزمن و کاهش تحریک عصبی ناشی از چسبندگی‌ها.

پیشگیری از چسبندگی بعد از جراحی

• انجام جراحی‌های کم‌تهاجمی و با حداقل دستکاری بافتی

• استفاده از پوشش‌های فیزیکی ضد چسبندگی (مانند هیالورونیک اسید)

• شروع زودهنگام فیزیوتراپی پس از جراحی

• کنترل مؤثر التهاب‌های پس از عمل

چسبندگی‌های پاتولوژیک، یک چالش جدی در مدیریت دردهای مزمن، ناباروری، اختلال حرکتی و اختلال عملکرد اندام‌ها محسوب می‌شوند. درمان موفق این عارضه نیازمند رویکردی چندوجهی شامل تشخیص دقیق، مداخلات دارویی، فیزیوتراپی و در صورت لزوم، جراحی هدفمند است. همکاری بین متخصصین درد، جراحان و فیزیوتراپیست‌ها می‌تواند در بهبود کیفیت زندگی بیماران مبتلا به چسبندگی، نقش حیاتی ایفا کند.

درمان چسبندگی با تزریق هیالاز (Hyaluronidase)

یکی از روش‌های نوین و مؤثر در درمان چسبندگی‌های بافت نرم و کاهش دردهای ناشی از آن، استفاده از آنزیم هیالاز (Hyaluronidase) است. این آنزیم با تجزیه‌ی اسید هیالورونیک موجود در ماتریکس خارج‌سلولی، موجب شل‌شدن بافت‌های چسبیده به یکدیگر شده و حرکت آزاد بافت‌ها را تسهیل می‌کند.

کاربرد هیالاز در درمان چسبندگی:

هیالاز عمدتاً برای درمان چسبندگی‌هایی به‌کار می‌رود که پس از جراحی، آسیب‌دیدگی یا التهاب در بافت‌های سطحی و میانی بدن ایجاد شده‌اند. این روش به‌ویژه در موارد زیر کاربرد دارد:

• چسبندگی بافت‌های نرم پس از جراحی‌هایی مانند سزارین یا لاپاراسکوپی

• سفتی و چسبندگی ناشی از فیبروز در ناحیه شکم، لگن، شانه یا اطراف زخم‌ها

• درمان درد و محدودیت حرکتی ناشی از کشش بافت‌های چسبنده

نحوه عملکرد و اثربخشی:

تزریق موضعی هیالاز در ناحیه درگیر، باعث شکستن ساختارهای هیالورونیک و کاهش اتصال غیرطبیعی بین بافت‌ها می‌شود. در نتیجه:

• فشار مکانیکی کاهش می‌یابد

• دامنه حرکت افزایش می‌یابد

• درد به طور محسوسی کم می‌شود

در برخی موارد، هیالاز همراه با سرم نمکی (نرمال سالین) یا داروهای ضدالتهاب مانند لیدوکائین یا کورتون تزریق می‌شود تا اثرگذاری آن تقویت شود.

مزایای استفاده از هیالاز:

• روش کم‌تهاجمی و ایمن

• بدون نیاز به جراحی

• شروع اثرگذاری از چند روز پس از تزریق

• قابل تکرار در صورت نیاز (معمولاً ۱ تا ۳ جلسه درمانی)

محدودیت‌ها:

تزریق هیالاز بیشتر در چسبندگی‌های بافت نرم کاربرد دارد و برای چسبندگی‌های داخلی شدید مانند انسداد روده یا چسبندگی‌های عمیق لگنی مؤثر نیست. در این موارد، روش‌های جراحی یا مداخلات پیشرفته‌تری لازم است.

سوالات متداول (FAQ)

آیا چسبندگی بدون جراحی قابل درمان است؟
بله، در بسیاری از موارد با فیزیوتراپی تخصصی، داروها و مداخلات غیرجراحی می‌توان علائم را کنترل کرد.

آیا چسبندگی باعث ناباروری می‌شود؟
بله، به‌ویژه چسبندگی لگنی می‌تواند لوله‌های رحمی را مسدود کند.

بهترین راه جلوگیری از چسبندگی پس از جراحی چیست؟
استفاده از روش‌های جراحی کم‌تهاجمی، مواد ضد چسبندگی و آغاز فیزیوتراپی زودهنگام.